Tarpan - dziki koń stepowy - najważniejsze informacje o rasie

Tarpan to nazwa pierwotnego konia, który charakteryzował się inteligencją, opanowaniem i dużą wytrzymałością. Przeczytaj artykuł, poznaj jego historię: dowiedz się jak wyglądał tarpan, jakie tereny zamieszkiwał i czy można go jeszcze spotkać na bezkresnych stepach i w lasach.

Jak wygląda tarpan?

Tarpan to nazwa pierwotnego, dzikiego konia, który razem ze swoim stadem przemierzał stepy oraz lasy rozciągające się od Atlantyku po Rosję. Jak wyglądał tarpan?

• Tarpan był mały, w kłębie miał ok. 130 cm.
• Charakteryzowała go myszata maść i wyraźna pręga, która zdobiła cały grzbiet konia aż do ogona.
• Grzywa i ogon dzikiego konika miały ciemny kolor, niejednokrotnie poprzeplatany jaśniejszymi pasmami. Ogon i grzywa ładnie kontrastowały z myszatą barwą włosa. 
• Tarpan miał mocną, zwartą budowę i silne nogi.

Dzikie konie były wytrzymałe, niezłomne i uparte. Z łatwością przystosowywały się do różnych warunków atmosferycznych, potrafiły przetrwać w różnorodnym środowisku. Kochały wolność i przestrzeń.

Piszemy o tarpanie w czasie przeszłym, bo, niestety, czystej krwi tarpany wyginęły: tarpan jest gatunkiem wymarłym (kategoria EX na liście IUCN). Byli jednak ludzie, którzy zawalczyli o przywrócenie do życia tego konia.

Tarpan i jego historia

Najstarsze doniesienia o tarpanach pochodzą ze świata sztuki, czyli z naściennych malowideł odkrytych na terenach Eurazji. Stepy i lasy Eurazji dawały tym koniom wszystko, czego potrzebowały: przestrzeń, wolność, pożywienie i schronienie.

Gdyby nie ekspansja i chęć dominacji, które są w ludzkiej naturze, tarpany nadal wędrowałyby po stepach lasach i łąkach, łączyły się w grupy i wiodły swoje końskie życie. Jednak ludzie polowali na te dzikie konie, bo tarpany były dla nich cennym źródłem skór i mięsa. Próbowali też, z dość słabym skutkiem, udomawiać dzikie koniki, ale tarpany często chorowały w niewoli, stawały się apatyczne i smutne. Dla tych kochających wolność i przestrzeń koni udomowienie było trudne do zniesienia. Kolejnym powodem wyginięcia tarpana było łączenie ich z domowymi konikami, co skutkowało tym, że było coraz mniej tarpanów czystej krwi, które ostatecznie wyginęły.

Ostatni tarpan – zamieszanie z datami

Ostatni tarpan trzymany w niewoli odszedł za tęczowy most w moskiewskim ZOO w 1887 roku. Mówi się, że ostatni dziki koń leśny (tarpan), który żył na wolności, został zabity w 1879 lub w 1880 roku: nie ma tu zgodności, bo w tym okresie tarpanami nikt za bardzo się nie interesował, nie były przedmiotem badań. Nie ma nawet pewności, czy zabite zwierzę, faktycznie, było tarpanem czystej krwi, czy też wtórnie zdziczałym, udomowionym wcześniej koniem domowym. Niektórzy twierdzą, że konie zniknęły z powierzchni ziemi w 1918 lub 1919 roku. Są też i tacy, którzy nie wierzą w istnienie tarpana, i traktują opowieści o nim, jak o bajkowych jednorożcach. Jednak nie należał do nich polski naukowiec – profesor Tadeusz Vetulani.

Profesor Vetulani i powrót tarpana

Profesor Tadeusz Vetulani był niezwykłą postacią: studiował filologię polską, germanistykę i filozofię. Ukończył studium rolnicze, uzyskał tytuł inżyniera. Kiedy był zarządcą majątków ziemskich, jego szczególną uwagę przyciągały prymitywne chłopskie koniki z okolic Biłgoraja. Profesor znał historię o ostatnich dzikich tarpanach, które w okolicach 1780 roku zostały odłowione z Puszczy Białowieskiej i zamieszkały u rodziny Zamoyskich w Zwierzyńcu (koło wspomnianego Biłgoraja). Po około 26 latach w wyniku biedy, koniki zostały rozdane chłopom.

Chłopi zaczęli łączyć te leśne czterokopytne konie z konikami gospodarskimi. Tak powstał nowy typ kona, w którego żyłach płynęła krew tarpanów. Vetulani zafascynował się tymi niewielkimi konikami. Stworzył nawet rozprawę pt: "Badania nad konikiem polskim z okolic Biłgoraju". Profesor twierdził, że konie z gospodarstw chłopskich są przedstawicielami „jednej z najbardziej pierwotnych form konia należącego do grupy koni wschodnich typu tarpana stepowego”. Badania profesora dały początek wskrzeszania koni w typie tarpana.

Tarpan koń – zaskakujący eksperyment profesora

Profesor załapał bakcyla na punkcie koników polskich. Fascynowała go wytrzymałość koni, przypuszczał, że leśne konie mogą być pomocne w wojsku.
W 1928 roku naukowiec postanowił przeprowadzić eksperyment. Eksperyment polegał na tym, że koniki polskie tworzyły zaprzęg. Ich zadaniem było ciągnięcie typowego taboru wojskowego o wadze ok. 600 kg. Trasa była ambitna, bo konie miały pokonać ok. 500 km! Konie startowały z Biłgoraju i kończyły swoją podróż w Poznaniu. Dzisiaj, niektórzy, mogliby się zastanawiać nad etyką doświadczenia, warto mieć jednak na uwadze, że w ubiegłym wieku świadomość na temat dobrostanu koni była inna niż obecnie.

Wyniki eksperymentu

Wyniki eksperymentu przerosły samego profesora. Konie codziennie pokonywały trasę 40 km, a cała podróż zajęła im zaledwie 2 tygodnie. Dla profesora nie było już odwrotu,. Postanowił rozpocząć restytucję dzikiego konia leśnego, dawnego tarpana.

Hodowle tarpanów

Profesor Vetulani nie chciał, by te rzadkie konie zniknęły na zawsze z powierzchni ziemi. Konie, które brały udział w eksperymencie, trafiły do poznańskiego ZOO, a profesor zaczął proces hodowli „tarpanów”. Dlaczego bierzemy w cudzysłów słowo „tarpan”? Ponieważ nie udało się już nigdy przywrócić tarpana czystej krwi. Niemniej jednak Tadeusz odniósł sukces, bo stworzył rasę, która byłą bliską „kopią” tarpana i nazwał ją konikiem polskim.

W 1936 roku profesor Vetulani w Puszczy Białowieskiej stworzył rezerwat konika polskiego. Jego działania przynoszą owoce, bo już w 1939 roku całkiem spore stado żyje pół dziko w Białowieskim Parku Narodowym. Niestety, druga wojna światowa przerwa proces restytucji, większość koni ginie, a te które przetrwały, zostają wywiezione przez okupanta wraz z wynikami badań profesora.

• stajennym,
• rezerwatowym,
• zachowawczym.

Gdzie można spotkać tarpany?

W jakim parku narodowym żyją tarpany? Jak już wspomnieliśmy, prawdziwe tarpany wyginęły, jednak ich potomków – koniki polskie można spotkać w parkach narodowych. Jest to Roztoczański Park Narodowy, który od 1982 roku prowadzi chów stajenny i rezerwatowy. Na terenie parku znajdowała się posiadłość Zamoyskich. Drugim miejscem jest Biebrzański Park Narodowy, w którym od 2004 prowadzony jest chów rezerwatowy.

Oprócz hodowli państwowych istnieją hodowle prywatne, które też mogą poszczycić się pięknymi konikami polskimi, które dbają o czystość rasy.

Tarpany konie – czy można kupić – cena

Tarpania nie, można zakupić konika polskiego, czyli jego potomka.

Jeśli chcesz bliżej poznać tego niezwykłego konia – zerknij na ciekawy artykuł: Konik polski (konik Biłgorajski) najważniejsze informacje o rasie



Dominika Tarnacka

Zdjęcia: Canva.com